Khô miệng ( xerostomia ) là một tác dụng phụ phổ biến của xạ trị, đặc biệt khi điều trị vùng đầu, cổ. Khi tuyến nước bọt bị ảnh hưởng, người bệnh dễ gặp khó khăn trong việc nhai, nuốt, và hấp thụ dinh dưỡng.

Dưới đây là một số hướng dẫn dinh dưỡng giúp bệnh nhân cải thiện tình trạng khô miệng và duy trì sức khỏe.

1. Chọn thực phẩm mềm, dễ nhai và nuốt

• Thực phẩm mềm, ẩm: Các món súp, cháo, sữa chua, đậu hũ, khoai tây nghiền và bột ngũ cốc rất tốt cho người bị khô miệng.
• Thịt xay hoặc thái nhỏ: Hạn chế ăn các loại thịt dai, khô. Nên chọn thịt xay, hầm kỹ, hoặc nấu mềm để dễ nhai hơn.
• Nên ăn cá, tôm, cua, lươn, thịt gà, thịt vịt thay thế thịt heo, thịt bò, không nên ăn thịt heo xay mỗi ngày.
• Trái cây và rau quả mềm: Các loại quả mềm như chuối, dưa, quả mọng, và trái cây hầm chín đều thích hợp.

2. Tăng cường độ ẩm cho thức ăn

• Thêm nước sốt, nước hầm hoặc dầu: Khi chế biến thức ăn, nên thêm nước hầm, nước sốt, hoặc dầu olive để giữ cho món ăn ẩm và dễ nuốt hơn.
• Sử dụng các món xúp: Súp lỏng, canh, hoặc nước dùng là lựa chọn tốt để cung cấp dinh dưỡng mà không gây cảm giác khô rát.

3. Thực phẩm giúp kích thích sản xuất nước bọt

• Nhâm nhi thức uống trái cây: Nước ép trái cây ít hoặc không chua như ép táo, nước dừa có thể kích thích tiết nước bọt. Cần thận trọng với thức uống có vị chua nhiều vì axit có thể gây khó chịu nếu miệng BN đang bị viêm đau.
• Kẹo không đường hoặc kẹo cao su không đường: giúp kích thích tuyến nước bọt.
• Sử dụng các loại thảo mộc tươi: Lá bạc hà, gừng tươi có thể thêm hương vị cho thức ăn và giúp kích thích miệng tiết nước bọt.

4. Duy trì hydrat hóa

• Uống nước thường xuyên: Nhấp từng ngụm nước liên tục trong ngày, thay vì uống nhiều một lúc, giúp duy trì độ ẩm miệng, hoặc ngậm 1 cục đá sạch vừa giúp giảm khô miệng, vừa giảm đau.
• Trà thảo mộc không caffeine: Trà thảo mộc như trà gừng, trà bạc hà có thể giúp làm dịu cổ họng và giữ ẩm.

5. Thực phẩm cung cấp dinh dưỡng cần thiết

• Protein: Chọn nguồn protein dễ tiêu như cá, trứng, đậu phụ, và thịt gà nấu mềm. Sữa và các sản phẩm từ sữa cũng là nguồn cung cấp protein và canxi tốt.
• Chất xơ và các vitamin: Trái cây và rau xanh nấu chín mềm cung cấp vitamin, khoáng chất và chất xơ. Nếu việc ăn trái cây, rau sống khó khăn, hãy thử sinh tố hoặc nước ép.
• Chất béo lành mạnh: Sử dụng dầu olive, dầu dừa, hoặc bơ thực vật để bổ sung calo và chất béo lành mạnh cho cơ thể.

6. Tránh thực phẩm có thể làm khô và gây kích ứng miệng

• Thực phẩm mặn hoặc nhiều gia vị: Muối và gia vị cay có thể làm tình trạng khô miệng nghiêm trọng hơn, và đau rát miệng.
• Thực phẩm giòn, khô: Bánh mì nướng, khoai tây chiên, hoặc bánh quy nên tránh vì chúng có thể làm miệng đau và dễ gây cảm giác khô.
• Thực phẩm có hàm lượng đường cao: Đường có thể làm khô miệng, đồng thời tăng nguy cơ sâu răng khi nước bọt ít.
• Không sử dụng thức uống, hoặc nước súc miệng CÓ CỒN vì sẽ làm tăng cảm giác khô miệng.

7. Sử dụng nước bọt nhân tạo và sản phẩm hỗ trợ

Một số sản phẩm nước bọt nhân tạo hoặc các gel dưỡng ẩm miệng có thể được khuyên dùng bởi bác sĩ giúp cải thiện cảm giác khô rát, nhất là khi ăn uống.

8. Tham khảo chuyên gia y tế

Bệnh nhân cần làm việc với bác sĩ điều trị và chuyên gia dinh dưỡng để có hướng dẫn dinh dưỡng cá nhân hóa phù hợp nhất với tình trạng sức khỏe và mức độ khô miệng hiện tại của người bệnh.

Thực đơn mẫu

Bữa sáng:

• Sữa chua không đường với mật ong và chuối xay nhuyễn.
• Sinh tố chuối và sữa.

Bữa trưa:

• Súp gà nấu mềm với rau củ ( cà rốt, khoai tây ) xay nhuyễn.
• Thịt gà hấp xé nhỏ, dùng cùng với cháo trắng.

Bữa phụ:

• Một cốc nước ép nho hoặc nước ép táo.
• Bánh pudding mềm hoặc kem.

Bữa tối:

• Cá hồi hấp ( có thể xay nhuyễn nếu cần ) với khoai tây nghiền.
• Salad rau củ nấu chín trộn với sốt mayonaise.

Lưu ý: Bệnh nhân nên thường xuyên uống đủ nước và có thể sử dụng nước muối sinh lý súc miệng sau mỗi cử ăn để đảm bảo vệ sinh răng miệng hoặc nước bọt nhân tạo nếu được bác sĩ chỉ định để giúp làm ẩm miệng.

Chế độ dinh dưỡng phù hợp sẽ giúp bệnh nhân cải thiện tình trạng khô miệng, tăng cường sức khỏe và nâng cao chất lượng cuộc sống.